NHỮNG SANG CHẤN TÂM LÝ NƠI TRẺ VỊ THÀNH NIÊN BỊ LẠM DỤNG TÌNH DỤC

Trong hội thảo dịp Thường Huấn đầu năm 2012 của Tỉnh Dòng, vấn đề "Lạm dụng tình dục trẻ vị thành niên" đã được đặt lại để mọi người cùng nhìn nhận về hậu quả của vấn đề đang gây bức xúc không chỉ trong cộng đồng Kitô, mà là với mọi thành phần nhân loại trên toàn thế giới. www.daminhvn.net xin giới thiệu bài viết của Soeur M. Têrêxa Avila (Dòng Đa Minh Thánh Tâm), đã được sử dụng trong dịp vừa qua.

NHỮNG SANG CHẤN TÂM LÝ

NƠI TRẺ VỊ THÀNH NIÊN BỊ LẠM DỤNG TÌNH DỤC

Biên soạn Nt. M. Têrêxa Avila (Dòng Đa Minh Thánh Tâm)

1. Sang chấn tâm lý

1.1.  Khái niệm

1.2.  Nguyên nhân gây sang chấn tâm lý

1.3.  Một số dạng sang chấn thường gặp ở trẻ

2. Những sang chấn do trẻ bị lạm dụng tình dục

2.1.  Lạm dụng tình dục và các hình thức lạm dụng tình dục trẻ em

2.2.  Sang chấn gây tổn thương về mặt sinh lý

2.3.  Sang chấn gây tổn thương về mặt tâm lý

3. Một số trường hợp trẻ bị lạm dụng tình dục

3.1.  Nạn nhân là đối tượng thiểu năng dễ bị lạm dụng

3.2.  Nạn nhân bị lạm dụng do người quen hoặc có quyền thế

3.3.  Nạn nhân bị xâm hại bởi người lạ

4. Một số gợi ý giúp trẻ phòng tránh LDTD và vượt qua sang chấn tâm lý

4.1.  Dấu hiệu nhận biết trẻ bị xâm hại/lạm dụng tình dục

4.2.  Giúp đỡ trẻ về mặt tâm lý

4.3.  Hướng dẫn trẻ cách phòng tránh nguy cơ bị xâm hại/lạm dụng tình dục

• Một số điều luật Việt Nam và Quốc tế có liên quan đến xâm hại tình dục trẻ em

TÀI LIỆU THAM KHẢO

1.  BS. Marie Eve Hoffet, Hậu quả của sang chấn đối với sự phát triển tâm lý trẻ em, Dịch giả BS. Trần Di Ái, Thông tin Khoa học số 02, 2001, Trung tâm NT Hà Nội.

2.  Bessel van der Kolk, M.D, Post-Traumatic Stress Disorder (Rối loạn strees sau sang chấn) Dịch giả BS Nguyễn Minh Tiến.

3.  Nguyễn Bá Đạt, Nghiên cứu về sự tổn thương tâm lý, Khoa Tâm lý học, Trường ĐHKHXH&NV, Hà Nội, 2002.

4.  Trần Thanh Nguyên, Trầm cảm ở trẻ em, Khoa Sư phạm, Đại học Sư Phạm Tiền Giang.

5.  Nguyễn Minh Tuấn (2004), Các rối loạn tâm thần- Chẩn đoán và điều trị, Nhà xuất bản Y học, Hà Nội.

Websites: http://hcm.edu.vn/KyNangSong/default.asp

http://www.apa.org/pubs/info/brochures/sex-abuse.aspx

http://www.traumacenter.org/about/about_bessel.php (Bessel van der Kolk, M.D, Post-Traumatic Stress Disorder, (Giảng viên môn Tâm thần học, ĐH Y khoa Harvard; Giám đốc Cơ sở Trị liệu Sang chấn – Traumatic Clinic, thuộc Trung tâm Sức khỏe Tâm thần Massachusetts, Hoa Kỳ)

***********************

1. Sang chấn tâm lý

1.1) Khái niệm

Từ sang chấn (trauma) bao hàm nhiều loại tình huống gây ra cho con người.

Từ điển Robert đưa ra ba định nghĩa:

1. Định nghĩa y học: Là toàn bộ những rối loạn về thể chất hoặc tâm lý gây ra cho cơ thể con người do một chấn thương.


2. Định nghĩa tâm lý học và thường dùng: Sang chấn tâm lý là toàn bộ những rối loạn do một cú sốc cảm xúc mãnh liệt gây ra.


3. Định nghĩa phân tâm học: Sự kiện phát động ở đương sự một luồng dồn dập các kích thích vượt quá ngưỡng dung nạp của bộ máy tâm trí.[1]

Trong tập sách tựa đề “Helping Traumatized Children”, Bác sĩ Bruce Perry định nghĩa: “Sang chấn là một biến cố gây tổn thương tâm lý ngoài phạm vi trải nghiệm của người bình thường, thường liên quan đến sự sợ hãi cao độ, khủng hoảng và bất lực”.[2]

Sang chấn tâm lý (sự tổn thương tâm lý) ở con người đã được nghiên cứu từ cuối thế kỷ 19 đến nay, và ngày càng lôi kéo được sự quan tâm đông đảo của các nhà nghiên cứu trên khắp thế giới và Việt Nam. Bởi vì sang chấn tâm lý có thể xảy ra với bất kỳ ai. Các công trình nghiên cứu của các tác giả trên thế giới chủ yếu tập trung vào các vấn đề lớn như nguồn gốc, triệu chứng lâm sàng, cách trị liệu…

Nguồn gốc của sự sang chấn tâm lý là vấn đề luôn được nhiều nhà nghiên cứu quan tâm. Họ cho rằng sang chấn tâm lý là hậu quả của một sự tác động từ bên ngoài vào cá nhân. Nó là một quá trình chuyển một cú sốc tâm lý thành những rối nhiễu tâm lý ở cá nhân (Crocq, 1999). Sang chấn tâm lý gắn liền với các sự kiện hoặc hiện tượng mà cá nhân đã chứng kiến hoặc trải nghiệm qua, một sự kiện gây tử vong hoặc có nguy cơ gây tử vong, đe doạ đến tính toàn vẹn về mặt thể chất của bản thân cá nhân hoặc người khác. Vào thời điểm đó phản ứng của cá nhân là sự sợ hãi dữ dội, sự vô vọng hoặc kinh hoàng, và hậu quả kéo dài bao lâu nạn nhân chưa vượt qua được.

Chẳng hạn như năm 1972, C.F. Shatan đã quan sát thấy nhiều triệu chứng lâm sàng ở những người lính Mỹ tham gia chiến tranh ở Việt Nam như sau: “Họ bị ám ảnh, hình ảnh cuộc chiến luôn tái hiện lại trong tâm trí họ, những khó khăn tâm lý trong cuộc sống hàng ngày xuất hiện. Họ cảm thấy không có khả năng yêu mến người khác và bản thân mình, một số người còn có hành vi ăn cắp và lạm dụng rượu”. C. F. Shatan gọi các triệu chứng lâm sàng này ở những người cựu chiến binh Mỹ là “hội chứng Việt Nam”.

Từ cuối thế kỷ 20, nghiên cứu sự tổn thương tâm lý về mặt triệu chứng lâm sàng trên thế giới tập trung chủ yếu vào nghiên cứu hội chứng stress sau sang chấn theo tiêu chuẩn chẩn đoán DSM – IV của Hội các nhà Tâm thần học Mỹ đưa ra. Tiêu chuẩn chẩn đoán theo DSM – IV có bốn nhóm hội chứng cơ bản, ở phần sau chúng ta sẽ trình bày rõ hơn.

Ở Việt Nam, từ năm 1984, GS Nguyễn Việt, một trong những chuyên gia đầu ngành trong lĩnh vực tâm thần học, đã đề cập đến các bệnh tâm căn trong tác phẩm “Tâm thần học” của mình. Cũng theo tác giả thuật ngữ bệnh tâm căn dịch từ thuật ngữ “névrose” (trước dịch là bệnh loạn thần kinh). Nguyên nhân gây ra các bệnh tâm căn là các sang chấn tâm lý, là tất cả những sự việc, những hoàn cảnh trong các điều kiện sinh hoạt xã hội, trong mối quan hệ liên quan phức tạp giữa cá nhân và cá nhân, tác động vào tâm thần, gây ra những cảm xúc mạnh, phần lớn là tiêu cực: sợ hãi, lo lắng, buồn, tức giận, ghen tuông, thất vọng.

Về sau tại Việt Nam có thêm những nghiên cứu rối loạn stress sau sang chấn và mới đây là những nghiên cứu của các nhà tâm lý học về sang chấn tâm lý ở thanh thiếu niên do bố mẹ ly hôn. Tất cả nói lên một điều chủ đề sang chấn tâm lý luôn là một chủ đề thu hút được rất nhiều nhà nghiên cứu trong nước[3].

1.2) Nguyên nhân gây sang chấn tâm lý

Điều kiện để một biến cố, một sự việc gây sang chấn/tổn thương tâm lý là: những sự việc xảy ra có sức tác động mạnh mẽ, mang tính bất ngờ làm trẻ không kịp thích ứng, làm đảo lộn cuộc sống của trẻ, làm rối loạn, gây hoang mang, đau khổ, đe dọa tới cuộc sống, hoặc ảnh hưởng đáng kể tới sức khỏe thể chất, thái độ và tâm lý...

Những sang chấn tâm lý có thể gặp nơi trẻ như: cha mẹ ly hôn, gia đình không hạnh phúc, trẻ bị xâm hại, bị lạm dụng, bị bạo hành, chứng kiến những cái chết thương tâm của người thân hoặc bạn bè tự vẫn, mất tích hoặc chết thảm do các thảm họa thiên nhiên như: hỏa hoạn, bão lũ, những tai nạn thương tâm...

Một điểm chú ý là: cùng một sự kiện gây ra sang chấn nhưng lại có sự tác động/ ảnh hưởng khác nhau với các trẻ. Ví dụ việc cha mẹ ly hôn có thể ít tác động tới trẻ này nhưng lại gây găng thẳng, tổn thương cao độ với trẻ khác…  Mức độ tổn thương tâm lý của sự việc cha mẹ ly hôn tùy thuộc vào xung đột trong gia đình trẻ là gì, xảy ra vào thời điểm nào, kéo dài bao lâu cho tới lúc cha mẹ ly dị, sau khi ly hôn trẻ sẽ sống cùng ai… Những tổn thương tâm lý ảnh hưởng tiêu cực đến trẻ, đặc biệt là sự tự đánh giá về bản thân của trẻ, hình thành nhân cách lệch lạc nơi trẻ...

Từ những khảo sát trên chúng ta có thể dùng phân loại của bác sĩ Marie Eve Hoffet  để xác định sang chấn tâm lý nơi trẻ theo các loại sau:

1. Các sang chấn tâm lý liên quan đến thảm họa thiên nhiên


2. Các sang chấn tâm lý liên quan đến chiến tranh


3. Các sang chấn tâm lý phát sinh do một hoặc nhiều người gây ra, và có liên quan đến trẻ em. Thường là do chứng kiến hoặc là nạn nhân của các hành vi hung bạo hoặc bị xâm hại tình dục.

Ngoài ra còn có loại sang chấn mà ngày nay nhiều chuyên gia cũng đang khảo sát, đó là những sang chấn mà đứa trẻ phải gánh chịu do tình trạng dưỡng dục tồi tệ. Trong quan hệ sớm và đứa trẻ phải làm mẹ khi còn quá nhỏ, có những điều “thiếu thốn” hoặc những thứ “quá thừa” mà đứa trẻ cảm nhận giống như những sang chấn thực sự.

Chúng ta còn có thể kể ra những tình huống sang chấn khác. Chẳng hạn đó là tác động những tình cảm và cảm xúc của bố mẹ lên trên khả năng phát triển của đứa con, khi họ nhận biết rằng con mình là một đứa trẻ thiểu năng, bệnh tật...

1.3) Một số dạng sang chấn thường gặp ở trẻ vị thành niên (4 nhóm)[4]

• Nhóm 1: luôn chứng kiến hoặc gặp lại sự kiện gây sang chấn. Ví dụ: trước đây trẻ bị hoặc chứng kiến một tai nạn, sau này ra đường trẻ lại hay thấy/ chứng kiến những tai nạn kinh hoàng kiểu như vậy.


• Nhóm 2: bệnh nhân né tránh kích thích gắn với sự kiện gây sang chấn và giảm khả năng hoạt động nói chung (hội chứng né tránh). Ví dụ: trước đây khi đi biển, hoặc đi bơi trẻ bị ngộp nước hoặc chứng kiến một người bạn bị chết đuối chẳng hạn, sau này trẻ luôn né tránh tiếp xúc với những môi trường như vậy, không đề cập đến chuyện đi bơi và có thể là từ bỏ hẳn cái thói quen, sở thích đó.


• Nhóm 3: sự kiện gây sang chấn tâm lý luôn tái hiện lại trong tâm trí (hội chứng xâm nhập). Ví dụ: trong trường hợp bố mẹ trẻ ly hôn, trẻ cứ nhớ mãi hình ảnh cha mẹ cãi lộn, thậm chí đánh chửi nhau và hình ảnh đó, sự việc đó luôn tái hiện trong tâm trí khi có những kích thích, tác động gần như vậy.


• Nhóm 4: hội chứng suy nhược hệ thần kinh giao cảm: ở bệnh nhân tồn tại dai dẳng những triệu chứng dẫn đến suy nhược thần kinh giao cảm.

Các triệu chứng lâm sàng thuộc nhóm thứ hai, ba và bốn thường kéo dài hơn một tháng. Nó ảnh hưởng tới việc học tập, các mối quan hệ như gia đình, bạn bè và làm xáo trộn cuộc sống của trẻ.

Đối với trẻ bị lạm dụng: Các em luôn có nỗi lo thường trực sợ phải đối mặt với những kích thích gợi lại sự kiện gây ra tai nạn: chỗ vắng vẻ, những lời dụ ngọt hoặc những lời đe dọa, những cử chỉ âu yếm, gần gũi… Bên cạnh đó, các em còn bị rối loạn giấc ngủ kèm theo những cơn ác mộng, cảm xúc dễ cáu gắt, quá cảnh giác với các kích thích bên ngoài và có xu hướng thu mình lại. => Sự biến đổi nhân cách theo chiều hướng thu mình lại là triệu chứng/dấu hiệu cho thấy một sự tổn thương tâm lý rõ nhất ở trẻ.

2. Những sang chấn do trẻ bị lạm dụng tình dục

2.1) Lạm dụng tình dục và các hình thức lạm dụng tình dục trẻ em

• Xâm hại tình dục, hãm hiếp, cưỡng dâm hay giở trò đồi bại (từ hay dùng trong báo chí): Là hành vi dùng vũ lực, đe dọa hoặc lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân, hoặc thủ đoạn khác (như cho uống thuốc mê…) để giao cấu với nạn nhân trái với ý muốn của họ.


• Lạm dụng tình dục: Là quá trình trong đó một người lợi dụng vị thế, sức mạnh của mình, hoặc dùng tiền bạc, vật chất, hoặc lợi dụng sự ngây thơ, sự cả tin và sự tôn trọng của trẻ để dụ dỗ hay cưỡng ép trẻ tham gia vào hoạt động tình dục.

Hành vi lạm dụng tình dục đối với trẻ không chỉ gây tổn thương cơ thể và những hậu quả nhất thời mà còn có thể ảnh hưởng rất lâu dài về sau này. Những hậu quả lâu dài của lạm dụng tình dục ở trẻ em biểu hiện từ nhẹ nhàng cho đến những rối loạn rất nặng nề không chỉ liên quan đến sức khỏe, khả năng học tập, mà còn liên quan đến khả năng sinh sản, khả năng hòa nhập gia đình và xã hội cũng như đối với sức khỏe tâm thần của trẻ.[5]

Xâm hại hoặc lạm dụng tình dục đều liên quan đến sự đụng chạm gây bối rối, tức giận. Đó là sự đụng chạm không an toàn, khiến trẻ phải đau đớn, khó chịu, sợ hãi, căm hận …

* Sự đụng chạm an toàn: là những đụng chạm khiến người nhận cảm thấy được tôn trọng, được quan tâm, chăm sóc, cảm thấy thoải mái và dễ chịu. Những sự đụng chạm này không làm hạ thấp nhân phẩm của người nhận. Tất cả mọi người đều cần nhận được những sự đụng chạm đó. Ví dụ cha hôn tạm biệt con gái trước khi đi ngủ.

* Sự đụng chạm gây bối rối: là những hành động làm người nhận cảm thấy không thoải mái, không dễ chịu, bối rối hoặc có cảm giác không chắc chắn. Những đụng chạm này không giống với những đụng chạm mà trẻ em thuờng nhận được thể hiện sự quan tâm chăm sóc.

* Sự đụng chạm không an toàn: Là những hành động làm tổn thương người bị đụng chạm; làm cho họ cảm thấy bị xúc phạm, bị coi thường…

• Các hình thức lạm dụng tình dục trẻ em

LDTD thông qua lời nói, cử chỉ, phương tiện truyền thông, hành động quan hệ…

a) Hành vi sờ mó trực tiếp: bao gồm các hành vi như

-        Hôn hít, ôm ấp quá mức

-        Sờ mó cơ thể, đặc biệt sờ mó vào ngực hay bộ phận sinh dục của trẻ

-        Bắt trẻ sờ mó vào bộ phận sinh dục của mình

-        Dụ trẻ chơi các trò chơi kích dục

-        Giao hợp với trẻ qua bộ phận sinh dục, miệng, hậu môn.

-        Mại dâm trẻ em

b) Hành vi không sờ mó: bao gồm các hành vi như

-        Phô bày bộ phận sinh dục của mình để trẻ nhìn thấy

-        Nhìn trộm, chụp hình khi trẻ không mặc quần áo (khi trẻ tắm, thay quần áo)

-        Dùng lời nói để kích dục trẻ

-        Nhìn trẻ bằng ánh mắt không bình thường khiến trẻ bối rối

-        Cho trẻ xem tranh ảnh, sách báo, băng hình, phim khiêu dâm…

Các hành vi không sờ mó kể trên được quy vào hành vi quấy rối tình dục. Quấy rối tình dục cũng là một hình thức lạm dụng tình dục.[6]

Người bị xâm hại tình dục đặc biệt trẻ em và thanh thiếu niên, sẽ bị sang chấn gây ra một loạt các vấn đề từ nhẹ đến nặng trên thể lý, tâm lý và hành vi trong thời gian ngắn hoặc dài tùy theo sức “đề kháng thích nghi” (resiliency) của trẻ. Các triệu chứng ban đầu hoặc tổn thương ngắn hạn của việc bị xâm hại tình dục thường xảy ra trong vòng 2 năm sau khi nạn nhân bị xâm hại. Tuy nhiên tác động tiêu cực của xâm hại tình dục trẻ em có thể ảnh hưởng đến các nạn nhân trong nhiều năm tới tuổi trưởng thành hoặc suốt đời [7].

2.2) Sang chấn gây tổn thương về mặt sinh lý

-        Cơ thể mỏi mệt, đi lại hoặc ngồi khó khăn

-        Tổn thương, sưng tấy ở bộ phận sinh dục hay hậu môn

-        Mang thai ngoài ý muốn (đối với em gái)

-        Mắc các bệnh lây qua đường tình dục

-        Nhiễm trùng tiết niệu

-        Ngoài ra có thể bị đau bụng, đau đầu, mất ngủ, thay đổi khẩu vị,…

-        Thương tổn nặng dẫn đến băng huyết, ung thư hoặc vô sinh…

Một ví dụ: Ngày xxx, BV Từ Dũ vừa mới nạo ra khoảng 200g thai trứng từ tử cung của một cô bé học sinh lớp 5, ngụ tại phường Thới An, Quận 12, TP.HCM. Lần đầu tiên, bệnh viện tiếp nhận một ca mang thai trứng lúc 12 tuổi.

Bé Hoa sinh năm 1996, hiện đang học lớp năm tại một trường cấp 1 ở quận Gò Vấp. Hoa bị trễ kinh hơn một tháng, bụng to ra và thường xuyên mệt mỏi, biếng ăn. Cô Lan mẹ bé cho biết, cách đây khoảng hơn một tháng, do bố mẹ bận việc nên có nhờ Hải thanh niên 26 tuổi, người ở trọ cùng xóm, vẫn chơi đùa với bé như “anh em trong gia đình”, đón bé Hoa về học một lần. Sau đó, trong một lần đi học về, bé Hoa tỏ ra mệt mỏi, không muốn ăn uống. Ngày hôm sau bé lại muốn nghỉ học vì bị cảm. Mọi người trong nhà cho bé uống thuốc và động viên bé đi học. Đến khi bụng bé bắt đầu to ra, người mẹ lo lắng tra hỏi. Lúc đó, bé Hoa kể rằng, có một lần chú Hải vào trường, gặp cô giáo, nói rằng nhà có chuyện nên xin phép cho con về sớm. Sau đó, chú Hải chở thẳng ra Thủ Đức, cho vào quán uống nước… Sau đó, Hoa không biết gì hết. Lúc tỉnh dậy, trên người vẫn còn mặc quần áo. Chú Hải chở Hoa trở lại trường vào lúc 11g trưa, và ba đến đón như thường lệ…

Việc điều trị một ca thai trứng sẽ kéo dài từ 1 - 1,5 tháng và người ta phải nạo ít nhất là 2 lần, vì nếu chỉ nạo một lần, có thể làm thủng tử cung. Tiếp sau đó, quá trình theo dõi những bệnh nhân thai trứng kéo dài 2 năm. Bệnh nhân sẽ được điều trị bằng một số loại hóa chất để ngăn ngừa ung thư sau khi tình trạng sức khoẻ của bé hồi phục.

Theo BS. Tuyết Nga, thai trứng có thể theo mạch máu đến âm đạo, phổi, các cơ quan vùng chậu,… và có thể làm tổ tại đó, ăn sâu vào các cơ quan. Biến chứng nguy hiểm nhất của thai trứng là chuyển sang ung thư nhau, ăn sâu và theo mạch máu đi vào các cơ quan khác, nên ung thư sẽ phát triển ồ ạt hơn…[8]

2.3) Sang chấn gây tổn thương về mặt tâm lý

-        Cảm giác lo lắng, sợ hãi

-        Cảm giác tức giận, căm hận

-        Cảm giác tội lỗi: thường tự đổ lỗi cho bản thân

-        Tự hành hạ, làm tổn thương mình

-        Không tin vào bản thân

-        Cảm giác tuyệt vọng

-        Có ý định tự tử

-        Lệch lạc về tình dục: Hiểu biết hoặc có quan tâm không đúng mực về giới và tình dục; Thủ dâm, mại dâm hoặc có xu hướng quan hệ bừa bãi với nhiều người hoặc lại đi xâm hại tình dục người khác.

Theo các chuyên gia về tâm thần, khi trẻ bị lạm dụng tình dục, tùy cá tính mỗi trẻ mà ảnh hưởng tâm lý sẽ tác động ngắn hạn tức là phản ứng stress cấp tính, hoảng hốt sợ hãi, loạn thần hoặc lâu dài theo thời gian. Ảnh hưởng tâm lý theo thời gian hay còn gọi hội chứng stress sang chấn, stress sau chấn thương. Những ảnh hưởng ban đầu hay ảnh hưởng ngắn hạn của việc bị xâm hại tình dục ở nạn nhân thường xuất hiện trong khoảng 2 năm đầu tiên. Những biểu hiện này tùy thuộc vào mức độ, hoàn cảnh cũng như tuổi của trẻ lúc bị lạm dụng tình dục.

Tuy nhiên những biểu hiện thường gặp bao gồm những biểu hiện của sự phát triển thụt lùi / ấu thơ hóa (ví dụ mút tay, đái dầm…), rối loạn giấc ngủ, chán ăn, xấu hổ, mặc cảm tội lỗi, rối loạn về ứng xử. Khi rơi vào trạng thái tâm lý này, nhìn thấy đàn ông sẽ khiến trẻ la hét, gào thét vì liên tưởng đến chuyện đã xảy ra. Trẻ bị rơi vào trạng thái lo âu, trầm cảm, có trẻ rơi vào trạng thái rối loạn phân ly, đau đớn, co giật. Một số trường hợp bị rơi vào trạng thái rối loạn hành vi ứng xử trở nên ngang tàng, bất cần; bỏ học và thậm chí là phạm pháp.

Những hậu quả xấu của trẻ bị xâm hại tình dục có thể kéo dài nhiều năm sau này cũng như khi nạn nhân đến tuổi trưởng thành. Những người này thường có biểu hiện trầm cảm. Nếu tình trạng lo lắng ở mức độ cao có thể dẫn đến những hành vi tự hủy hoại cơ thể như nghiện rượu, nghiện ma túy,… có những cơn hốt hoảng, sợ hãi bị tấn công uy hiếp, những rối loạn lo âu ở một tình huống đặc trưng nào đó, mất ngủ. Và rất nhiều người gặp rất nhiều khó khăn khi kết bạn và trong đời sống tình dục sau này.

Một số trẻ bị lạm dụng tình dục có thể có hiệu ứng người ngủ (sleeper effects), tức là ngay sau khi bị lạm dụng tình dục, trẻ không có biểu hiện rối loạn gì. Một số trẻ em thậm chí còn được báo cáo ít hoặc không có tổn thương tâm lý khi bị xâm hại tình dục, nhưng có thể những trẻ này e sợ thể hiện cảm xúc thật sự của chúng hoặc chúng có thể phủ nhận cảm xúc thật của mình như là một cơ chế phòng vệ. Chúng có thể cảm thấy không bị ảnh hưởng xấu gì trong ngắn hạn, nhưng sẽ gặp vấn đề trầm trọng hơn về sau. Trẻ em là nạn nhân xâm hại tình dục sau này có nguy cơ cao là lại tiếp tục trở thành nạn nhân của hiếp dâm hoặc bị ngược đãi về mặt thể chất.

3. Một số trường hợp trẻ bị lạm dụng tình dục

3.1) Nạn nhân là đối tượng thiểu năng dễ bị lạm dụng

Nguyễn Thu Điểm, 15 tuổi sống tại Đồng Nai, học giỏi, là hoa khôi của một giáo xứ nọ, không rõ nguyên nhân bỗng dưng mọi người thấy em lang thang khắp nơi, nói cười lảm nhảm một mình, vì có nhan sắc nên Điểm hay bị mọi người đặc biệt là con trai trong làng xóm trêu ghẹo. Gia đình bận buôn bán không thể chăm sóc em tốt được, thường để em thang lang đi chơi đâu tùy thích. Bệnh càng nặng thêm sau khi em bị hãm hiếp và sinh một em bé gái, từ lúc này trở đi Điểm trở nên hung dữ, nếu bị ai trêu ghẹo, em xô vào mắng chửi lại, hoặc lượm đá ném… Ai cho quà bánh thì bảo làm gì cũng làm theo, vì thế Điểm lại trở thành mồi ngon cho “bọn yêu râu xanh”. Em bị liên tiếp xâm hại và sinh đứa con thứ hai, rồi thứ ba. Gia đình thường nhốt em ở nhà trong những lần em sắp sinh nở. May mắn những đứa con của em được ông bà nuôi lại rất khỏe mạnh…

ð Nạn nhân là đối tượng dễ bị lợi dụng, cần được bảo vệ.

3.2) Nạn nhân bị lạm dụng do người quen hoặc có quyền thế

TH1: Một số trường hợp từ phòng khám trẻ em tâm thần TP:

-          Cô bé học sinh lớp 3 (8 tuổi), ngụ ở một tỉnh lân cận TPHCM, sau khi bị thầy giáo xâm hại đã trở nên hoảng hốt, sợ sệt, đêm không ngủ được và rất sợ đi học. Nhất là khi tiếp xúc với ba và anh trai thì trở nên kích động, hoảng hốt, không muốn lại gần. Khi được đưa đến khám tại khoa Khám trẻ em, cô bé kể cho bác sĩ rằng, đã nhiều lần bị thầy giáo sờ soạng và hăm dọa không được cho bố mẹ biết. Sau đó, bạn bè em kể lại chuyện thầy giáo đã nhiều lần dắt em vào nhà vệ sinh khi trở ra em thường sợ hãi, thì bố mẹ em mới nghi ngờ đưa con đi khám.

-          Một bé gái 6 tuổi, cũng ngụ tại TPHCM, trong lúc chơi cùng người anh bà con 14 tuổi đã bị người anh này “chơi trò người lớn”.  Cô bé rơi vào trạng thái loạn thần, nói năng lung tung, cười khóc vô cớ một cách thất thường. Khi được mẹ đưa đến thăm khám tại khoa Khám trẻ em, Bệnh viện Tâm thần TPHCM, cô bé mới kể cho các bác sĩ biết.

-          Một bé gái 13 tuổi ở TPHCM bị ông hàng xóm, là bạn thân của bố cưỡng hiếp. Bị hăm dọa, cô bé không dám nói với ai, chỉ trở nên thu mình, rơi vào trạng thái trầm uất, rồi tự tử một thời gian sau. Khi được cứu sống lần thứ nhất, cô bé tiếp tục tìm đến cái chết…

ð  Đây là những trường hợp xâm hại tình dục ở bé gái. Hậu quả là hầu hết các em đều rơi vào tình trạng hoảng hốt, sợ sệt, thậm chí có trẻ đã tìm đến ý nghĩ quyên sinh.

TH2: Vui, một bé gái 15 tuổi (Cần Thơ)

Ban đầu bị một thanh niên hàng xóm hãm hiếp. Cô bị thanh niên này đe dọa không được nói với ai nếu không tính mạng cô và những người trong gia đình cô sẽ bị nguy hiểm. Cô lo sợ cho tính mạng của ba mẹ và những người thân trong gia đình nên im lặng chịu đựng… Bị lạm dụng tình dục một thời gian dài, riết rồi trở nên quen và cô bé đã mắc tật thủ dâm, sống khép kín... Cô bé bị mẹ phát hiện thường tháo vòi hoa sen trong nhà tắm để tự thỏa mãn.

ð  Nạn nhân bị lạm dụng tình dục dẫn đến hậu quả lệch lạc tình dục.

TH3: Phòng khám Nam khoa - BV ĐH Y Dược TP.HCM thỉnh thoảng tiếp nhận một vài ca bệnh nhân nam bị rối loạn tâm lý, ghét phụ nữ. Từ bé, những bệnh nhân nam này đã từng bị lạm dụng tình dục hoặc ám ảnh do quan hệ tình dục không an toàn.

Cậu bé Trung (14 tuổi), là cậu bé thư sinh, trắng trẻo. Trung học nội trú từ cấp 2 lên cấp 3. Càng ngày, T. càng sống khép kín, lo âu, sợ hãi, kết quả học tập ngày càng sa sút... Mãi đến một ngày nọ, cha mẹ T. phát hoảng khi thấy một vài vết bầm nghi ngờ trên cơ thể con trai mình… “Cho đến hôm rồi đưa con đến tư vấn tại Phòng khám Nam khoa, chúng tôi bàng hoàng khi nghe cháu tâm sự. Ngay từ năm lớp 6, cháu đã bị một anh lớp lớn hơn cũng ở trong ký túc xá lạm dụng…” Mẹ của T. khóc nức nở.

ð  Tại các nơi sống tập thể như nội trú, cô nhi viện…, nếu không có sự quan tâm quản lý khôn ngoan, sẽ là nơi gây nên những sang chấn tâm lý khôn lường.

3.3) Nạn nhân bị xâm hại bởi người lạ

TH6: Cô gái 22 tuổi đến khoa Tâm lý lâm sàng, Bệnh viện Tâm thần Trung ương 2 TPHCM với tâm trạng bấn loạn, lo âu, bị ám ảnh hàng đêm trong giấc ngủ. Cô kể, đã bị xâm hại tình dục từ lúc lên 5 tuổi và nỗi ám ảnh đeo đẳng theo cô đến tận bây giờ. Bác sĩ Lê Văn Công, Phó khoa Tư vấn lâm sàng, Bệnh viện Tâm thần Trung ương 2 cho biết, cô gái luôn có cảm giác sợ hãi, mất ngủ hàng đêm. Đến bây giờ, cô gái luôn mặc cảm, khiếp sợ và không có tình cảm với bất kỳ chàng trai nào.

ð Nạn nhân dù chỉ bị 1 lần xâm hại, nhưng vết thương suốt đời không lành

Theo bác sĩ Nguyễn Tất Thắng, Giám đốc Bệnh viện Tâm thần TPHCM, bị xâm hại tình dục sẽ gây sang chấn lớn về thể xác và tình cảm. Cú sốc này sẽ khiến trẻ thay đổi tính tình, thay đổi cách nhìn về con người và cuộc đời; trở nên mất niềm tin, phòng thủ, co rút lại trong vỏ bọc yếu đuối của mình. Nhiều trẻ sẽ có cảm giác nhục nhã, xấu hổ, có lỗi với bố mẹ vì không tự bảo vệ được bản thân. Mặt khác, tâm lý người châu Á từng coi trọng trinh tiết nên có nhiều trường hợp gặp phải chuyện đau lòng này đã bỏ nhà đi bụi, dẫn đến con đường tiêu cực như làm gái mại dâm, lập băng nhóm, nghiện hút chích ...

Cũng với quan điểm này, bác sĩ Nguyễn Thành Công, Trưởng khoa Tâm thần Nhi, Bệnh viện Tâm thần Trung ương 2 cho rằng: Ảnh hưởng của cú sốc này sẽ theo đứa trẻ trong suốt cuộc đời; trở thành nỗi ám ảnh khôn nguôn. Có những trường hợp không chịu nổi, không nhận được sự chia sẻ của gia đình và người thân nên đã tự tử.

Vậy chúng ta, những người trong vai trò phụ huynh hoặc những người làm công tác giáo dục, linh hướng… cần làm gì để giúp các em phòng tránh hoặc giải quyết sang chấn tâm lý nơi các em?

4. Một số gợi ý để giúp trẻ phòng tránh LDTD và vượt qua sang chấn tâm lý

“Tính chất các vụ xâm hại tình dục trẻ em đặc biệt nghiêm trọng, báo động về sự suy đồi đạo đức như hiếp dâm tập thể, hiếp dâm trẻ em dưới 5 tuổi, hiếp rồi giết trẻ em, thầy giáo xâm hại tình dục trẻ em, thậm chí có một số vụ mang tính loạn luân như cha dượng hiếp con riêng của vợ, cha đẻ hiếp dâm con gái trong một thời gian dài.”[9]

Chỉ tính trong các năm 2008-2010 xảy ra 3.179 vụ xâm hại tình dục trẻ em được phát hiện, trung bình hơn một ngàn vụ/năm. Đáng lưu ý, số vụ hiếp dâm chiếm trên 65% tổng số vụ xâm hại tình dục trẻ em.

Phân tích của Chính phủ cho thấy, số trẻ em bị xâm hại tình dục nhiều lần chiếm 28,2% và số trẻ em bỏ học, sống lang thang bị xâm hại là 11,6% trong tổng số các vụ xâm hại tình dục trẻ em. Bên cạnh đó, đã xuất hiện tình trạng xâm hại trẻ em nam, đối tượng là người nước ngoài, xâm hại thông qua internet.[10]

Vì vậy, việc giúp trẻ biết cách phòng tránh bị xâm hại hoặc lạm dụng tình dục là một điều bức thiết của xã hội, đặc biệt của những phụ huynh và những người làm công tác linh hướng, giáo dục hôm nay.

4.1) Dấu hiệu nhận biết trẻ bị xâm hại/ lạm dụng tình dục

Ngoài một số trường hợp quá rõ ràng hoặc khi trẻ chủ động nói với người lớn thì đa phần các trường hợp chúng ta có thể nhận biết trẻ bị xâm hại/lạm dụng tình dục qua các dấu hiệu nghi ngờ sau đây:

-        Ác mộng, sợ bóng tối, quá sợ một con “quái vật” nào đó.

-        Đau bụng hoài không rõ lý do.

-        Đặt tên mới cho phần kín.

-        Đột xuất có nhiều tiền, quà bánh không phải của ba mẹ cho.

-        Trẻ sợ hãi một người hoặc một nơi đặc biệt nào đó.

-        Phản ứng không bình thường từ trẻ khi trẻ được hỏi chúng có tiếp xúc đụng chạm với một người nào đó không.

-        Sợ hãi một cách không lý do khi được thăm khám cơ thể.

-        Trẻ vẽ những hình vẽ liên quan đến hành vi tình dục.

-        Thay đổi đột ngột hành vi như mút tay, đái dầm hoặc ỉa đùn.

-        Trẻ bỗng hiểu rõ bộ phận sinh dục, các hoạt động tình dục cũng như các từ ngữ liên quan.

-        Hoặc thậm chí trẻ tìm cách thực hiện hành vi tình dục với đứa trẻ khác.

4.2) Giúp đỡ trẻ về mặt tâm lý

Hiện nay các nghiên cứu đang tập trung vào trả lời câu hỏi liệu trẻ em bị lạm dụng tình dục có thể phục hồi hoàn toàn hoặc gần như hoàn toàn hay không và nếu có thì những tác nhân nào quan trọng nhất. Tuy nhiên cho đến thời điểm hiện tại thì vẫn chưa có một câu trả lời cụ thể cho vấn đề này. Dù vậy các chuyên gia vẫn đưa ra những giải pháp và trị liệu để nâng cao khả năng hồi phục của trẻ bị lạm dụng tình dục hoặc ít nhất thì cũng làm giảm những tác động xấu nhất của nó.

Sự nâng đỡ tình cảm, tinh thần và lòng tin của gia đình, bạn bè, nhà trường và xã hội cũng như việc giúp trẻ bị lạm dụng tình dục hiểu rõ được giá trị bản thân cùng với những hoạt động tinh thần khác sẽ góp phần làm giảm thiểu những hậu quả của lạm dụng tình dục.

Điều quan trọng nhất là giúp trẻ loại bỏ được mặc cảm tội lỗi thường gặp phải ở trẻ bị lạm dụng tình dục. Các nạn nhân cũng cho biết rằng việc tham dự các buổi thảo luận về lạm dụng tình dục trẻ em, đọc các sách nói về lạm dụng tình dục và điều trị tâm lý giúp họ có một cuộc sống bình thường. Thời gian cũng là một yếu tố quan trọng để làm giảm các sang chấn tâm lý gây nên do lạm dụng tình dục.

*      Cần làm gì khi trẻ nói ra vụ việc?

-        Không phủ nhận vấn đề: Hãy nói với trẻ là bạn tin tưởng ở trẻ, rằng trẻ không có lỗi về chuyện đã xảy ra và khẳng định trẻ đã rất dũng cảm khi nói ra sự việc.

-        Kiềm chế cảm xúc: Hãy giữ bình tĩnh, đừng hoảng hốt hay mất tự chủ. Sự giận dữ của bạn đối với kẻ xâm hại có thể làm trẻ hoảng sợ.

-        Đừng bao giờ khiển trách: Trẻ không phải là người có lỗi trong bất cứ trường hợp nào.

-        Hỗ trợ về mặt tinh thần: Trẻ nạn nhân thường cảm thấy đơn độc, nói bạn sẽ ở bên cạnh trẻ khi nào trẻ muốn.

-        Thu thập thêm thông tin: Đừng cố gắng bắt trẻ nói nếu trẻ chưa sẵn sàng kể lại sự việc.

-        Giúp trẻ vượt qua: Những trẻ bị lạm dụng cần được đối xử yêu thương để trẻ thấy trẻ có giá trị, nó sẽ giữ gìn, níu kéo trẻ về con đường lương thiện.

4.3) Hướng dẫn trẻ cách phòng tránh nguy cơ bị xâm hại/lạm dụng tình dục

-        Dạy trẻ tránh tiếp xúc với người lạ.

-        Dạy trẻ tỏ thái độ kiên quyết nếu gặp hành động xâm hại hoặc lạm dụng.

-        Rời khỏi ngay lập tức môi trường, địa điểm không an toàn.

-        Báo ngay với người mình tin tưởng để nhận được sự giúp đỡ kịp thời.

-        Dạy trẻ những kiến thức cơ bản về giới tính và cách bảo vệ mình.

-        Giúp trẻ nhận biết hành vi xâm hại/ lạm dụng tình dục là phạm pháp và trẻ em là người được pháp luật bảo vệ trong bất kỳ tình huống nào.

-        Cha mẹ cần quan tâm chăm sóc và nói chuyện với con cái.

Một số điều luật của Việt Nam và Quốc tế có liên quan đến xâm hại tình dục trẻ em :

Công ước quốc tế về quyền trẻ em

• Điều 34: Nhà nước phải bảo vệ trẻ em chống lại sự lạm dụng và bóc lột tình dục, kể cả mại dâm và việc trẻ em liên quan đến văn hóa phẩm khiêu dâm.


• Điều 19: Nhà nước phải bảo vệ trẻ em chống lại tất cả các hình thức ngược đãi của cha mẹ hay của những người khác chịu trách nhiệm chăm sóc trẻ em và phải lập ra những chương trình xã hội thích hợp để ngăn ngừa sự lạm dụng tình dục và điều trị cho nạn nhân.


• Điều 39: Nhà nước có nghĩa vụ bảo đảm rằng những trẻ em là nạn nhân của các cuộc xung đột vũ trang, tra tấn, xao nhãng, bóc lột, hay ngược đãi, được điều trị thích đáng để có thể phục hồi và hòa nhập trở lại xã hội.

Luật bảo vệ, chăm sóc và giáo dục trẻ em Việt Nam:

• Điều 8 :

-        Trẻ em được Nhà nước và xã hội tôn trọng, bảo vệ tính mạng, thân thể, nhân phẩm và danh dự, được bày tỏ ý kiến, nguyện vọng của mình về những vấn đề có liên quan.

-        Nghiêm cấm việc ngược đãi, hành hạ, làm nhục, ruồng bỏ trẻ em; bắt trộm, bắt cóc, mua bán, đánh tráo trẻ em; kích động; lôi kéo, ép buộc trẻ em thực hiện những hành vi vi phạm pháp luật hoặc những việc có hại đến sự phát triển lành mạnh của trẻ em.

• Điều 14:

-        Nghiêm cấm việc dụ dỗ, dẫn dắt trẻ em mại dâm, bán hoặc cho trẻ em sử dụng những văn hóa phẩm đồi trụy, trò chơi hoặc chơi trò chơi có hại cho sự phát triển lành mạnh của trẻ em.

Luật Hình sự Việt Nam 1999:

• Điều 112: Đối với tội hiếp dâm trẻ em:

-        Nếu phạm tội hiếp dâm trẻ em từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi thì bị phạt tù từ 7 năm đến 15 năm.

-        Phạm tội thuộc một trong các trường hợp: có tính loạn luân; làm nạn nhân có thai; gây tổn hại sức khỏe, thương tật cho nạn nhân từ 31% đến 60%; đối với người mà người phạm tội có trách nhiệm chăm sóc, giáo dục, chữa bệnh; tái phạm nguy hiểm, thì bị phạt tù từ 12 đến 20 năm.

Phạm tội hiếp dâm trẻ em có tính loạn luân là việc người phạm tội giao cấu có cùng dòng máu về trực hệ; giữa anh, chị em có cùng cha, mẹ, anh chị em cùng cha, khác mẹ, hoặc cùng mẹ khác cha. Những người có cùng dòng máu về trực hệ là: cha, mẹ đối với con; ông bà đối với cháu nội, cháu ngoại.

-        Phạm tội thuộc một trong các trường hợp: có tổ chức; nhiều người hiếp một người; phạm tội nhiều lần; đối với nhiều người; gây tổn hại sức khỏe và thương tật cho nạn nhân từ 61% trở lên; biết bản thân bị nhiễm HIVmà vẫn phạm tội; làm nạn nhân chết hoặc tự sát thì bị phạt tù 20 năm, chung thân hoặc tử hình.

Hiếp dâm có tổ chức là trường hợp có sự cấu kết chặt chẽ giữa những tên phạm tội nhằm hiếp một hay nhiều người, có sự phân công giữa bọn chúng (đứa canh gác, đứa giữ tay, giữ chân …), không nhất thiết từng đứa trong bọn chúng phải có hành bi giao cấu.

Nhiều người hiếp một người, tức là những kẻ đồng phạm đều là những người trực tiếp có hành vi hiếp dâm.

Phạm tội hiếp dâm trẻ em đối với nhiều người, là kẻ phạm tội đó có hành vi hiếp dâm từ hai người trở lên.

-        Mọi trường hợp giao cấu với trẻ em chưa đủ 13 tuổi là phạm tội hiếp dâm trẻ em và bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm, tù chung thân hoặc tử hình.

• Điều 114 : Đối với tội cưỡng dâm trẻ em từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi thì bị phạt tù từ 5 năm đến 15 năm.

Phạm tội thuộc một trong những trường hợp sau đây thì bị phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân: nhiều người cưỡng dâm một người; phạm tội nhiều lần; đối với nhiều người; gây tổn hại cho sức khỏe nạn nhân mà tỷ lệ thương tật từ 61% trở lên; biết mình bị nhiễm HIV mà vẫn phạm tội; làm nạn nhân chết hoặc tự sát.

• Điều 115:

Đối với tội giao cấu trẻ em: người nào đã thành niên mà giao cấu với trẻ em từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi thì bị phạt tù từ 1 năm đến 3 năm. Nếu phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây thì bị phạt tù từ 3 năm đến 15 năm: phạm tội nhiều lần; đối với nhiều người có tính chất loạn luân; làm nạn nhân có thai; gây tổn hại cho sức khỏe của nạn nhân mà tỷ lệ thương tật từ 31% đến 60%. Nếu gây tổn hại cho sức khỏe của nạn nhân mà tỷ lệ thương tật từ 61% trở lên; biết mình bị nhiễm HIV mà vẫn phạm tội, có trách nhiệm chăm sóc, giáo dục, chữa bệnh; gây hậu quả nghiêm trọng; tái phạm nguy hiểm, thì bị phạt tù từ 3 năm đến 7 năm. Phạm tội dâm ô đối với trẻ em gây hậu quả rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng thì bị phạt tù từ 7 năm đến 10 năm.

• Điều 120: Đối với tội mua bán, đánh tráo hoặc chiếm đoạt trẻ em

-        Người nào mua bán, đánh tráo hoặc chiếm đoạt trẻ em dưới bất kỳ hình thức nào thì bị phạt tù từ 3 năm đến 10 năm.

-        Phạm tội một trong các trường hợp sau đây thì bị phạt tù từ 10 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân: có tổ chức ; có tính chất chuyên nghiệp; vì động cơ đê hèn; mua bán, đánh tráo hoặc chiếm đoạt nhiều trẻ em để đưa ra nước ngoài; để sử dụng vào mục đích mại dâm; tái phạm nguy hiểm; gây hậu quả nghiêm trọng.

• Điều 256: Đối với tội mua dâm người chưa thành niên

-        Người nào mua dâm người chưa thành niên từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi thì bị phạt tù từ 1 năm đến 5 năm.

-        Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây thì bị phạt tù từ 3 năm đến 8 năm: Phạm tội nhiều lần; mua dâm trẻ em từ đủ 13 tuổi đến dưới 16 tuổi; gây tổn hại cho sức khỏe nạn nhân mà tỷ lệ thương tật từ 31% đến 60%.

-        Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây thì bị phạt tù từ 7 đến 15 năm: phạm tội nhiều lần đối với trẻ em từ đủ 13 đến dưới 16 tuổi; biết mình bị HIV mà vẫn phạm tội; gây tổn hại cho sức khỏe nạn nhân mà tỷ lệ thương tật từ 61% trở lên.