Người bạn vừa tiêm liều vaccine AstraZeneca đầu tiên được hẹn bốn tuần sau quay lại tiêm liều hai. Anh hỏi tôi con số bốn tuần từ đâu ra?
Khoảng cách thời gian giữa hai mũi tiêm là yếu tố ảnh hưởng đến hiệu quả của vaccine. Trước các băn khoăn xung quanh thời gian giữa hai liều vaccine, chúng ta phải dựa vào chứng cứ từ nghiên cứu khoa học hơn là ý kiến cá nhân.
Theo hướng dẫn của nhà sản xuất AstraZeneca, khoảng cách thời gian cho hai mũi tiêm là bốn đến 12 tuần, nhưng họ ghi rõ "chuộng tám tuần trở lên", vì đó là thời gian để vaccine đạt hiệu quả cao nhất.
Ở Australia nơi tôi sống, Bộ Y tế lặp lại khuyến cáo của hãng này, kèm theo tham vấn từ cơ quan quản lý dược phẩm quốc gia và các chương trình triển khai vaccine quốc tế. Họ khuyến cáo rằng, để đạt được hiệu quả tối đa của vaccine AstraZeneca, hai mũi tiêm phải cách nhau 12 tuần.
Kinh nghiệm tiêm chủng từ các nước khác như Anh, Hàn Quốc, Pháp, Mỹ được công bố đến thời điểm hiện tại cũng cho biết, hai liều vaccine AstraZeneca nên cách nhau 12 tuần trở lên.
Thời gian 12 tuần giữa hai liều cũng nhất quán với kết quả nghiên cứu của nhóm 81 nhà khoa học được công bố trên Tạp chí Y khoa hàng đầu Lancet vào tháng 2/2021. Các khoa học gia lý giải rằng, ba tháng là thời gian đủ để cơ thể chúng ta "làm quen" với vaccine trước khi nhận liều mới.
Nghiên cứu trên cũng cho biết, khi cách nhau dưới sáu tuần, hiệu quả vaccine AstraZeneca chỉ là 55%, nhưng ở 12 tuần trở lên, hiệu quả là 80%.
Điều này còn liên quan đến một thắc mắc khác. Sau khi 54 nhân viên của Bệnh viện Nhiệt đới TP HCM bị nhiễm Covid-19 dù họ đã được tiêm hai liều vaccine, nhiều người đặt câu hỏi, tại sao đã tiêm hai mũi vaccine mà vẫn bị nhiễm virus?
Theo các nguồn tin, những người này đã được tiêm vaccine AstraZeneca và thời gian giữa hai liều là bốn đến năm tuần. "Hiện tượng" này làm cho nhiều người hoang mang.
Tuy nhiên, tôi muốn thuyết phục các bạn rằng chẳng có gì phải hoang mang cả. Xin nhắc lại rằng mục đích chính của vaccine Covid-19 không hẳn là ngăn chặn lây nhiễm mà là giảm độ lây nhiễm, giảm nguy cơ nhập viện, giảm nguy cơ tử vong. Do đó, đã tiêm vaccine mà vẫn bị nhiễm Covid-19 là điều không nằm ngoài dự báo của khoa học.
Nói vậy nhiều bạn sẽ không hài lòng. Nhưng đó là sự thật. Từ khi vaccine Covid-19 chưa ra đời, các nhà nghiên cứu đã nhấn mạnh rằng, người được tiêm vaccine vẫn có thể bị nhiễm. Nó cũng như tôi tiêm vaccine cảm cúm mỗi năm mà thỉnh thoảng vẫn bị cảm cúm. Trong dịch tễ học, người ta gọi đó là những ca "nhiễm đột phá".
Tập san Y khoa New England Journal of Medicine mới công bố một bài nghiên cứu về các ca nhiễm đột phá sau tiêm vaccine Pfizer. Đa số họ bị nhẹ và được điều trị khỏi trong một tuần.
Một nghiên cứu khác ở Đại học Stanford báo cáo rằng trong số 22.729 nhân viên y tế được tiêm vaccine, có 189 người bị nhiễm virus. Nhưng các nhà nghiên cứu ghi chú rằng một số người bị nhiễm có lẽ do tiêm chưa đủ hai liều.
Ở Hungary, tính từ ngày 26/12/2020 đến 20/4/2021 đã có 1,4 triệu người được tiêm các vaccine AstraZeneca, Pfizer, Moderna, Sputnik và Sinopharm. Trong số này, nhà chức trách Hungary ghi nhận 5.714 người bị nhiễm Covid-19 dù đã được tiêm đủ hai liều.
Câu hỏi tiếp theo: Tại sao có hiện tượng nhiễm đột phá? Con virus này phân biệt người để tấn công chăng? Câu trả lời là: rất có thể.
Ngoài lý do khoảng cách thời gian giữa hai liều vaccine như phân tích ở trên, còn các lý do sau có thể ảnh hưởng đến hiệu quả của vaccine.
Lý do thứ hai nằm ở hệ thống miễn dịch rất khác biệt giữa các cá nhân. Hệ miễn dịch của tôi có thể yếu hơn bạn, vì cơ cấu DNA trong hệ miễn dịch của tôi khác với cơ cấu DNA của bạn. Điều này có thể giải thích tại sao vaccine có vẻ hiệu quả tốt ở người khác mà có thể không tốt với tôi.
Lý do thứ ba nằm ở độ tuổi, tình trạng sức khoẻ, bệnh đi kèm và nhất là tiền sử dùng thuốc. So với những người trẻ, hệ miễn dịch của của người cao tuổi không đáp ứng tốt với các kháng nguyên mới. Kháng nguyên là các yếu tố tại ngoại làm cho hệ miễn dịch chúng ta sản xuất kháng thể để chống lại virus. Đã có nhiều nghiên cứu khoa học giải thích mối tương quan giữa tuổi tác và sự đáp ứng miễn dịch ở những người được tiêm Pfizer.
Lý do thứ tư là virus có biến thể giúp nó thoát khỏi tầm kiểm soát của hệ miễn dịch. Chất liệu di truyền của virus này là RNA - khác với con người là DNA. RNA có mức độ đột biến nhanh hơn nhiều DNA. Khi chúng ta có vaccine để chống, chúng đã biến sang dạng khác rồi, chúng thường đi trước con người rất xa.
Điều này giải thích tại sao virus biến chủng từ Ấn Độ thoát khỏi radar của hệ miễn dịch con người, làm cho vaccine hiện hành kém hiệu quả. Chẳng hạn như AstraZeneca hiệu quả đối với biến thể D614 và B.1.1.7 là 74%, nhưng đối với biến thể B.1.351 và B.1.617 chỉ là 31%.
Song, tôi nhấn mạnh rằng trên đây chỉ là bốn giả thuyết cơ bản mà thôi, khoa học vẫn chưa thể xác định một người cụ thể nào đáp ứng tốt và người nào không đáp ứng tốt. Khoa học chỉ có thể ước tính xác suất hiệu quả của vaccine, và xác suất chỉ ứng dụng cho quần thể chứ không cho một cá nhân.
Dù lời giải thích có là gì, ta phải nhận thức hai bài học quan trọng.
Tiêm vaccine đầy đủ hai liều, ta vẫn có nguy cơ bị nhiễm Covid-19. Vaccine không phải "viên đạn bạc". Mục đích chính của các vaccine là giúp giảm tối đa người bị nhiễm Covid-19 ở thể nặng - có thể tử vong, chứ không phải ngăn ngừa hoàn toàn lây nhiễm.
Sự việc xảy ra ở Bệnh viện Nhiệt đới TP HCM là lời nhắc nhở rằng, ngay cả khi chúng ta đã tiêm vaccine cho 70%-80% dân số, hiệu quả chống dịch vẫn tiếp tục phụ thuộc vào các biện pháp y tế công cộng như 5K...
Nguyễn Văn Tuấn
Giáo sư, Đại học New South Wales
Nguồn VNexpress Giữa hai liều vaccine (vnexpress.net)
