Tông Đồ Gioan Và Người Môn Đệ Chúa Yêu

Dẫn nhập

Nhằm làm nổi bật vai trò đặc biệt quan trọng của “người môn đệ Đức Giêsu yêu mến” trong Tin Mừng Thứ Tư (Tin Mừng Gioan ), bài viết này sẽ so sánh hai nhân vật: “Tông đồ Gioan ” trong Tin Mừng Nhất Lãm (Matthêu, Máccô, và Luca) với “người môn đệ Đức Giêsu yêu mến” trong Tin Mừng Thứ Tư. Có thể xem phân tích chi tiết về người môn đệ độc đáo và bí ẩn này trong tập sách: Người môn đệ Đức Giêsu yêu mến trong Tin Mừng Thứ Tư là ai? Nội dung bài viết này lấy lại mục “Tông đồ Gioan và môn đệ Đức Giêsu yêu mến”, trong tập sách trên, tr. 178-186.

Tác giả Édouard Cothenet đã lựa chọn đồng hoá người môn đệ Đức Giêsu yêu mến với Tông đồ Gioan vì hai lý do:

1) Tông đồ Gioan và Phêrô thường đi với nhau trong một số sách Tân Ước: Tin Mừng Nhất lãm, Công vụ các Tông đồ và thư Galát (Gl 2,9). Cũng thế, trong Tin Mừng Thứ Tư, Phêrô và người môn đệ Đức Giêsu yêu mến thường hiện diện với nhau (Ga 13,23-26; 20,3-10; 21,20-23).

2) Người môn đệ Đức Giêsu yêu mến có thể là một trong hai người con ông Dêbêđê nói đến ở Ga 21,2: “Simon Phêrô, Tôma gọi là Điđymô, Nathanaen người Cana miền Galilê, các con ông Dêbêđê và hai người khác thuộc nhóm môn đệ của Người, các ông đang ở với nhau”.

Xem É. COTHENET, “Le quatrième évangile”, dans M.-É. BOISMARD, É.COTHENET, La tradition johannique, 1977, p. 288. Các trích dẫn Tin Mừng Gioan lấy trong tài liệu: Bản văn Gioan, Tin Mừng và ba thư, Hy Lạp – Việt.

Những phân tích sau đây sẽ cho thấy hai lý do É. Cothenet đưa ra khó đứng vững vì có sự khác biệt quá lớn giữa hai nhân vật: “Tông đồ Gio-an” trong Tin Mừng Nhất Lãm và “môn đệ Đức Giêsu yêu mến” trong Tin Mừng Thứ Tư.

I. Tông đồ Gioan và Phêrô thường đi với nhau

Về lý do thứ nhất, theo É. Cothenet thì Tông đồ Gioan và Phêrô thường đi với nhau. Lý do này không đủ đề đồng hóa người môn đệ Đức Giêsu yêu mến với Tông đồ Gioan. Trong Tin Mừng Nhất Lãm, Tông đồ Gioan thuộc nhóm ba môn đệ được Đức Giêsu tách ra: Phêrô, Giacôbêvà Gioan. Tương quan giữa ba môn đệ này với Đức Giêsu hoàn toàn khác với tương quan giữa người môn đệ Đức Giêsu yêu mến và Đức Giêsu trong Tin Mừng Thứ Tư. Những so sánh trong các đoạn văn dưới đây cho thấy sự khác biệt giữa Tông đồ Gioan và người môn đệ Đức Giêsu yêu mến.

1. Mc 10,35-41

Trước hết, Tin Mừng Nhất Lãm thuật lại câu chuyện Gioan và Giacôbêxin được ngồi bên hữu và bên tả Đức Giêsu trong vinh quang của Người ở Mc 10,35-41:

“³⁵ Những người con ông Dêbêđê là Giacôbêvà Gioan đến nói với Người: ‘Thưa Thầy, chúng con muốn Thầy làm cho chúng con điều chúng con xin Thầy’. ³⁶ Người nói với các ông: ‘Các anh muốn Thầy làm gì cho các anh?’ Các ông nói với Người: ‘Xin cho chúng con được ngồi một người bên hữu và một người bên tả của Thầy trong vinh quang của Thầy”. ³⁸ Đức Giêsu nói với các ông: ‘Các anh không biết các anh xin gì. Các anh có thể uống chén mà Thầy sắp uống hay chịu phép rửa mà Thầy sắp chịu không?’ ³⁹ Các ông nói với Người: ‘Chúng con có thể’. Đức Giêsu nói với họ: ‘Chén mà Thầy uống, anh em sẽ uống; và phép rửa mà Thầy chịu, anh em sẽ chịu. ⁴⁰ Còn ngồi bên hữu của Thầy hay bên tả, Thầy không có quyền, nhưng là dành cho ai mà điều ấy được chuẩn bị cho’. ⁴¹ Nghe vậy, mười người kia bắt đầu tức giận với Giacôbê và Gioan”.

Trong câu chuyện này, Tông đồ Gioan đã không hiểu Đức Giêsu vì Người nói: “Các anh không biết các anh xin gì” (Mc 10,38a). Trong mạch văn, Gioan và Giacôbê muốn có được những chỗ danh dự và dẫn đến sự bất bình và tức giận của các môn đệ khác (Mc 10,41). So với người môn đệ Đức Giêsu yêu mến trong Tin Mừng Thứ Tư có những điểm khác biệt sau:

1) Người môn đệ Đức Giêsu yêu mến không xuất hiện với Giacôbê.

2) Người môn đệ này không xin Đức Giêsu được ngồi bên hữu hay bên tả trong vinh quang của Người.

3) Không có sự hiểu lầm hay không hiểu giữa người môn đệ này và Đức Giêsu trong Tin Mừng Thứ Tư.

4) Các môn đệ khác không có thái độ bất bình hay không bằng lòng với người môn đệ Đức Giêsu yếu mến trong Tin Mừng Thứ Tư.

Tóm lại, trong trình thuật Mc 10,35-41 không có điểm chung nào giữa Tông đồ Gioan và môn đệ Đức Giêsu yêu mến.

2. Lc 9,49-50

Câu chuyện thứ hai liên quan đến Tông đồ Gioan ở Lc 9,49-50: “⁴⁹ Gioan lên tiếng nói: ‘Thưa Thầy, chúng con thấy có người nhân danh Thầy mà trừ quỷ. Chúng con đã cố ngăn cản, vì người ấy không cùng với chúng con đi theo Thầy’. ⁵⁰ Đức Giêsu bảo ông: ‘Đừng ngăn cản người ta. Quả thật, ai không chống lại chúng ta là ủng hộ chúng ta’!”

Trong đoạn văn này, Gioan nói nhân danh các môn đệ khác: “Chúng con thấy” (ngôi thứ nhất số nhiều). Câu trả lời của Đức Giêsu ngược hoàn toàn với việc làm của các môn đệ. Nếu Gioan và một số các môn đệ đã cố ngăn cản những người nhân danh Đức Giêsu mà trừ quỷ thì Đức Giêsu bảo họ “đừng ngăn cản người ta...”. Nhiệt tình của các môn đệ, mà Tông đồ Gioan là người đại diện để trình bày với Đức Giêsu, cho thấy họ đã không hiểu Đức Giêsu. Trong khi đó, không có dấu hiệu gì trong Tin Mừng Thứ Tư cho thấy môn đệ Đức Giêsu yêu mến không hiểu Đức Giêsu.

3. Lc 9,51-56

Câu chuyện tiếp theo ở Lc 9,51-56. Bản văn này trình bày phản ứng của Tông đồ Gioan xa lạ với thái độ của người môn đệ Đức Giêsu yêu mến trong Tin Mừng Thứ Tư.

Tin Mừng Luca (9,51-56) kể: “⁵¹ Khi đã tới ngày Đức Giêsu được rước lên trời, Người nhất quyết đi lên Giêrusalem. ⁵² Người sai mấy sứ giả đi trước. Họ lên đường và vào một làng người Samari để chuẩn bị cho Người đến. ⁵³ Nhưng dân làng không đón tiếp Người, vì Người đang đi về hướng Giêrusalem. ⁵⁴ Thấy thế, hai môn đệ của Người là Giacôbê và Gioan nói rằng: ‘Thưa Thầy, Thầy có muốn chúng con khiến lửa từ trời xuống thiêu huỷ chúng nó không?’ ⁵⁵ Nhưng Đức Giêsu quay lại quở mắng các ông. ⁵⁶ Rồi Thầy trò đi sang làng khác”.

Khi những người Samari không đón nhận Đức Giêsu và các môn đệ, phản ứng của Giacôbê và Gioan là “muốn khiến lửa từ trời xuống thiêu hủy chúng nó” (Lc 9,54). Cách xử sự này hoàn toàn không phù hợp với ý định của Đức Giêsu và Người đã quở mắng các ông. Môn đệ Đức Giêsu yêu mến trong Tin Mừng ít nói hơn và nói chính xác hơn, Đức Giêsu không hề than phiền hay quở trách người môn đệ này.

4. Mc 14,32-42

Câu chuyện khác xảy ra trong vườn Ghếtsêmani (Mc 14,32-42) đã cho thấy sự khác biệt lớn lao giữa Tông đồ Gioan và người môn đệ Đức Giêsu yêu mến. Ba môn đệ (Phêrô, Giacôbê và Gioan) được Đức Giêsu chia sẻ giờ hấp hối của Người, nhưng cả ba môn đệ này đã ngủ li bì khi Thầy của họ đang đối diện với sự chết. Tin Mừng Máccô kể: Đức Giêsu đi cầu nguyện, ba lần Người quay lại thì cả ba lần Người thấy ba môn đệ này đang ngủ (Mc 14,37.40.41), tác giả giải thích: vì “mắt của họ nặng trĩu và các ông không biết trả lời làm sao với Người” (Mc 14,40). Khi Đức Giêsu bị bắt: “Tất cả các môn đệ bỏ Người mà chạy trốn” (Mc 14,50). Tông đồ Gioan cũng như các môn đệ khác, họ chỉ gặp lại Đức Giêsu sau khi Người đã Phục Sinh.

5. Khuôn mặt người môn đệ Đức Giêsu yếu mến

Trong Tin Mừng Thứ Tư, Đức Giêsu cũng báo cho các môn đệ biết trước giờ các môn đệ bị phân tán: “Này đến giờ - và đã đến rồi - anh em sẽ bị phân tán mỗi người về nhà mình và bỏ lại Thầy một mình. Nhưng Thầy không ở một mình, vì Cha ở với Thầy” (Ga 16,32). Lời báo trước này không dành cho người môn đệ Đức Giêsu yêu mến. Bởi vì, khác với Nhóm Mười Hai trong Tin Mừng Nhất Lãm, người môn đệ Đức Giêsu yêu mến đã hiện hiện dưới chân thập giá. Hơn nữa, Đức Giêsu cho người môn đệ này được làm con của thân mẫu Người và người môn đệ này đón nhận thân mẫu về nhà mình (Ga 19,26-27). Đặc biệt, môn đệ này đã làm chứng về những điều xảy ra trước và sau khi Đức Giêsu chết trên thập giá (Ga 19,35-37).

Những so sánh trên cho thấy: Trong Tin Mừng Nhất Lãm, Tông đồ Gioan cũng như các Tông đồ khác thường là không hiểu Đức Giêsu, bị Đức Giêsu quở trách, không có đủ sức để canh thức với Thầy trong giờ Thầy hấp hối, không đủ can đảm để hiện diện với Thầy dưới chân thập giá. Trong khi đó, Tin Mừng Thứ Tư trình bày hình ảnh người môn đệ Đức Giêsu yêu mến hoàn toàn khác. Đây là người môn đệ đặc biệt về nhiều phương diện: Người môn đệ này xuất hiện lần đầu tiên trong Tin Mừng Thứ Tư ở đầu chương 13 (trình thuật bữa tiệc ly). Trong bữa tiệc đó, người môn đệ Đức Giêsu yêu mến có vị trí danh dự: “Tựa vào lòng Đức Giêsu” (Ga 13,23). Người môn đệ này hiện hiện dưới chân thập giá (Ga 19,26-27) và là người đầu tiên tin dù chưa thấy Đấng Phục Sinh (Ga 20,8).

Trong tương quan với Phêrô, Tông đồ Gioan trong Tin Mừng Nhất Lãm thuộc nhóm ba môn đệ thường được Đức Giêsu tách riêng ra (Phêrô, Giacôbê, Gioan). Trong nhóm ba môn đệ này, Phêrô giữ vai trò nổi bật hơn Gioan. Chẳng hạn, trong trình thuật Đức Giêsu biến đổi hình dạng trên núi, chính Phêrô đưa ra đề nghị làm ba lều (Mc 9,5). Ở Xêdarê Philípphê, Phêrô đại diện nhóm tuyên xưng Đức Giêsu là “Đấng Kitô” (Mc 8,29). Ngược lại, trong Tin Mừng Thứ Tư, vai trò của người môn đệ Đức Giêsu yêu mến nổi bật hơn Phêrô. Phêrô giữ vai trò trưởng nhóm, nhưng trong tương quan với Thầy, người môn đệ Đức Giêsu yêu mến hiểu Thầy và gần gũi Thầy hơn Phêrô.

Trong bữa tiệc ly, Phêrô phải nhờ người môn đệ này hỏi Đức Giêsu để biết ai là người sẽ nộp Thầy (Ga 13,23-24). Phêrô không có vị trí sát bên Đức Giêsu trong bữa ăn như người môn đệ này. Trong trình thuật Ga 13, Phêrô được trình bày như một nhân vật không hiểu Đức Giêsu: Phêrô không hiểu ý nghĩa việc rửa chân (Ga 13,6-10), không hiểu ý nghĩa việc đi theo Thầy (Ga 13,36-37) và Đức Giêsu báo trước Phêrô sẽ chối Thầy ba lần (Ga 13,38). Ngược lại, Tin Mừng Thứ Tư không nói gì về những yếu đuối của người môn đệ Đức Giêsu yêu mến. Khác với Phêrô, không có sự hiểu lầm hay không hiểu giữa Đức Giêsu và người môn đệ này.

Tóm lại, trong Tin Mừng Thứ Tư, người môn đệ Đức Giêsu yêu mến trổi vượt hơn Phêrô về ba phương diện:

1) Về vị trí, người môn đệ này gần Đức Giêsu hơn Phêrô trong bữa tiệc ly (Ga 13,23).

2) Về lòng tin, người môn này “đã thấy và đã tin” (Ga 20,8), khi đứng trước ngôi mộ trống, trong khi lòng tin của Phêrô và các môn đệ khác chưa được nói đến (Ga 20,9).

3) Về sự hiểu biết, người môn đệ này nhận ra Chúa, trước Phêrô và các môn đệ khác khi họ đánh cá ở biển hồ Galilê (Ga 21,7).

Như thế, lý do mà É. Cothenet đưa ra: người môn đệ Đức Giêsu yêu mến thường hiện diện với Phêrô trong Tin Mừng Thứ Tư không đủ để đồng hoá người môn đệ này với Tông đồ Gioan trong Tin Mừng Nhất Lãm.

II. Người môn đệ Đức Giêsu yêu mến có thể là một trong hai người con ông Dêbêđê nói đến ở Ga 21,2.

Về lý do thứ hai, É. Cothenet cho rằng: Người môn đệ Đức Giêsu yêu mến có thể là một trong hai người con ông Dêbêđê nói đến ở Ga 21,2. Lý do này khó chấp nhận, vì một số tác giả cũng dựa vào Ga 21,2 để loại trừ việc đồng hóa người môn đệ Đức Giêsu yêu mến với Tông đồ Gioan.

M.-É. Boismard nhận định: “Như các tác giả R. Brown, R. Schanckenburg và một số tác giả khác, người môn đệ Đức Giêsu yêu mến phải là một trong ‘hai môn đệ khác’ nói đến ở Ga 21,2.” [“Comme l’ont bien vu, entre autres, R. Brown et R. Schanckenburg, le disciple que Jésus aimait doit être l’un des ‘deux autres disciples’ que mentionne le verset 2” (M.-É. BOISMARD, “Le disciple que Jésus aimait d’après Jn 21,1ss et 1,35ss”, Revue Biblique 105/1 (1998) p. 78)].

Thực vậy, người thuật chuyện nói tới “hai môn đệ khác” ở Ga 21,2: “Simon Phêrô, Tôma gọi là Điđymô, Nathanaen người Cana miền Galilê, các con ông Dêbêđê và hai người khác thuộc nhóm môn đệ của Người, các ông đang ở với nhau.” “Hai môn đệ khác” ở 21,2 là hai môn đệ vô danh, môn đệ Đức Giêsu yêu mến cũng là một môn đệ vô danh và cũng được gọi là “môn đệ khác” ở 20,2. Với những lý do này, chúng tôi đồng thuận với ý kiến của các tác giả trên: Người môn đệ Đức Giêsu yêu mến không phải là một trong hai người con ông Dêbêđê (Giacôbê và Gioan) mà là một trong hai môn đệ vô danh ở 21,2.

Tông đồ Gioan được Tin Mừng Thứ Tư nhắc tới cách gián tiếp trong kiểu nói: “Hai người con ông Dêbêđê” (Ga 21,2). Theo Tin Mừng Nhất Lãm, kiểu nói “các con ông Dêbêđê” (Mt 10,2; 20,20; 26,37) ám chỉ hai Tông đồ Giacôbê và Gioan. Trong Tin Mừng Thứ Tư, kiểu nói này chỉ xuất hiện một lần ở Ga 21,2. Còn người môn đệ Đức Giêsu yêu mến là một môn đệ vô danh cũng được nói đến ở 21,2. Trong cách hiểu này, môn đệ Đức Giêsu yêu mến và Tông đồ Gioan, cả hai cùng hiện diện ở Ga 21,2. Hai nhân vật này cùng hiện diện ở Ga 21,2 là bằng chứng không thể đồng hoá người môn đệ Đức Giêsu yêu mến với Tông đồ Gioan.

Kết luận

Những phân tích trên cho thấy cả hai lý do mà É. Cothenet dựa vào để đồng hoá “người môn đệ Đức Giêsu yêu mến” với “Tông đồ Gioan” không đủ sức thuyết phục. Để làm nổi bật khuôn mặt độc đáo của “người môn đệ Đức Giêsu yêu mến” trong Tin Mừng Thứ Tư, thiết nghĩ nên tôn trọng sự khác biệt giữa Tông đồ Gioan trong Tin Mừng Nhất Lãm và người môn đệ Đức Giêsu yêu mến trong Tin Mừng Thứ Tư, như bản văn đã trình bày cho độc giả.

Để tìm hiểu tại sao truyền thống đồng hoá Tông đồ Gioan với người môn đệ Đức Giêsu yêu mến, và cũng theo tuyền thống, Tông đồ Gioan là tác giả Tin Mừng Thứ Tư, xin đọc tập sách: Người môn đệ Đức Giêsu yêu mến trong Tin Mừng Thứ Tư là ai? Tập sách này tìm hiểu khuôn mặt của người môn đệ Đức Giêsu yêu mến và bàn đến vấn đề tác giả sách Tin Mừng Thứ Tư.

Ngày 07 tháng 08 năm 2011

Giuse Lê Minh Thông, OP.