"ĐGH Bênêđictô XVI - Những Cuộc Hội Thoại Cuối": Bài 5 - Giáo Sư Và Giám Mục (phần 1)

Münster (1963-1966)

Mùa hè năm 1963, Joseph Ratzinger nhận một vị trí tại Khoa Công giáo của Đại học Münster, một thành phố với nền văn hóa sinh viên nhộn nhịp. Vị giáo sư trẻ và chị gái trọ chung với các sinh viên miền Bavaria trong một ngôi nhà một tầng ở đại lộ Annette-von-Droste-Hûlshoff. Chủ nhật, họ ăn cùng nhau - đôi khi trong một quán rượu gần đó mang tên rất đẹp là Gasthaus zum Himmeireich (Thiên Quốc Quán).

Ratzinger rời Bonn sau những bất đồng. Phần vì, một số nghiên cứu sinh nước ngoài của ngài gặp khó khăn trong phân khoa, phần vì, một số đồng nghiệp có thế lực cảm thấy ghen tị và đố kị với chuyên gia công đồng trẻ. Theo Hubert Jedin, ngài đã chán nản đến nỗi quyết định ra đi. Chính Ratzinger nói về sự thay đổi này như là “con đường do Đấng Quan Phòng vạch ra”, một nhận xét ban đầu, thực vậy, được áp dụng cho hai nghiên cứu sinh, từ nay có lẽ tìm được điều kiện làm việc tốt hơn, như ngài hy vọng.

Tại Münster, các bài giảng Mùa Vọng của ngài tại nhà thờ Chính tòa nhanh chóng gây ấn tượng mạnh mẽ. Trong các cuộc tranh luận được tổ chức, chẳng hạn với Johann Baptist Metz và Hans Urs von Balthasar, ngài khẳng định mình như là một người dung hòa có thể gỡ rối các vấn đề phức tạp và làm sáng tỏ các lập trường.

Thưa Đức Thánh Cha, rời Bonn là một trong những quyết định ngài đưa ra một mình, nhanh chóng, một chút tức giận?

Không. Tất nhiên, tôi đã nói chuyện với Đức Hồng y Frings, bởi vì, với tư cách là giáo sư tại phân khoa Bonn, tôi đã là chuyên gia công đồng của ngài, và nếu tôi chấp nhận việc bổ nhiệm ở Münster, tất nhiên tôi sẽ không thể tiếp tục thi hành chức năng này. Vị hồng y, đầy tình phụ tử như bình thường, với lòng nhân từ và kinh nghiệm phong phú, đã trả lời rằng tôi chỉ có thể chấp nhận sự đề cử này nếu thần học tín lý gây hứng thú cho tôi hơn là thần học cơ bản. Nhưng sẽ là sai lầm khi cho rằng ra đi đơn giản do bất mãn. Sau khi đã suy nghĩ nhiều, tôi nhận ra rằng tầm nhìn của tôi về thần học sẽ tiến triển trong thần học tín lý hơn là trong thần học cơ bản. Như thế, chẳng phải là sai lầm khi quyết định chấp nhận sự bổ nhiệm tại Münster.

Tại Münster, ngài tham gia câu lạc bộ giáo sư do triết gia Josef Pieper (1904-1977) tổ chức tại nhà ông mỗi thứ Bảy lúc 15 giờ tại số 10 đường Malmedy. Đó có phải là loại câu lạc bộ (club) trong tiếng Anh?

(Cười). Vâng, mỗi chiều thứ Bảy, ông gặp gỡ Đức Giám mục Volk, chuyên gia luật Lausberg, và học giả Latinh Beckmann. Tôi cũng được nhận vào câu lạc bộ. Chúng tôi đã có các cuộc thảo luận rất hay, trong đó chủ yếu nói về những chuyến đi và suy tư của ông. Đó là một thế quân bình tuyệt vời bên trong trường đại học.

Câu lạc bộ này được tổ chức như thế nào? Phải chăng như một hội bảo thủ?

Không phải như thế. Vào thời điểm đó, theo hình dung của tôi, Pieper được xem như một người có khuynh hướng tiến bộ, như một người tìm cách đổi mới, nhất là qua cách chú giải mới về Tôma Aquinô. Các khóa học của ông làm say mê thính giả. Ở Münster, ông giống như Guardini ở Munich. Mãỉ sau này, ông đi cùng đường với Lubac và tôi. Chúng tôi nhận ra rằng, điều chúng tôi muốn, chính xác là sự mới lạ, đã bị phá hủy. Thế nên, ông cương quyết chống lại xu hướng này.

Bây giờ chúng ta nói về Hans Urs von Balthazar[1]. Chính xác ngài biết ông ấy khi nào?

Tất nhiên, tôi đã đọc các bài viết của ông khi nghiên cứu. Năm 1949, tôi đã dự hội thảo do ông đã thuyết trình tại Đại học Munich. Tại Freising, tôi đã sử dụng bài viết của ông trong các khóa học. Nhưng bản thân tôi chỉ biết ông tại Bonn vào năm 1960. Cuốn sách của Alfons Auer tựa đề Weltojffener Christ (Chúa Kitô mở ra trên thế giới) vừa được xuất bản. Balthazar cảm thấy đường hướng này, tức là sự mở ra với thế giới, là tai hại nên ông mời chúng tôi, gồm Alfons Auer, Gustav Siewerth, tôi và một người khác, đến nói chuyện tại Bonn. Tôi không biết lý do tại sao ông mời tôi. Auer đã không đến, cuộc gặp không còn lý do tồn tại. Nhưng tình bạn được gắn bó từ đấy?

Tuy nhiên, ông là một con người rất khác với ngài.

Đó là một người quý phái thực sự, to lớn, thanh cao, với ý tứ của nhà quý tộc. Tuy nhiên, ngay lập tức chúng tôi đã rất hòa hợp.

Ngài luôn nói : “Tôi không phải là một nhà thần bí”, nhưng lại là bạn của nhà thần bí.

Vâng, thế thì sao?

Năm 1965, ngài ở Münster khi Balthazar trở thành tiến sĩ danh dự. Cùng năm đó, các ngài đã gặp nhau ở Bâle. Các ngài gửi nhiều thư trao đổi, và trong những năm 1980 là nhiều cuộc trò chuyện qua điện thoại. Làm sao những điều lại xảy ra với ông?

Khá bình thường. Ông luôn nói “Da isch Balthazar” (Balthazar đây), bằng phương ngữ schwyzerdeutsch[2] thực sự. Và sau đó chúng tôi đã trò chuyện hoàn toàn bình thường trên điện thoại.

Ngài gọi ông là Urs?

Không, chúng tôi không xưng hô thân mật.

Ngài đã trình bày tất cả các bài giảng tại Học viện Công giáo Munich, đã xuất bản một cuốn sách về Đức Trinh Nữ. Tác phẩm thứ hai của ngài tựa đề Tín lý và Công bố[3] được đề tặng Balthazar. Ông đã đáp lễ khi đề tặng ngài cuốn Skizzen zur Theologie (“Đề cương thần học”) gồm năm tập. Ngài mô tả mối liên hệ rất khăng khít này thế nào?

Tôi thực sự khám phá ra Balthazar vào năm 1961, khi tạp chí Hochland gửi cho tôi hai tập các bài báo mới xuất bản, để tôi biên tập bộ - Verbum Caro và Sponsa Verbi. Để có thể làm việc này, cần phải đọc rất kỹ. Từ lúc đó, tác phẩm của Balthazar trở thành một tài liệu mà tôi tham khảo, viện dẫn. Các bản văn của ông sâu sắc nhờ thần học các Giáo phụ, nhờ cái nhìn thiêng liêng về thần học thực sự xuất phát từ đức tin và chiêm niệm, có nguồn gốc sâu xa đồng thời vẫn mới mẻ. Rốt cuộc là, người ta chẳng thể làm gì từ tất cả những điều hàn lâm này, nhưng cho thấy sự tổng hợp đầy uyên bác, một sự chuyên nghiệp đích thực và chiều sâu thiêng liêng. Tôi đã bị chinh phục. Và từ đó, chúng tôi đã gắn bó với nhau.

Một mối quan hệ tâm linh chân chính?

Vâng. Ngay cả khi tôi không thể cạnh tranh với ông về học thức uyên bác. Nhưng ý định nội tâm, tức là tầm nhìn như vậy, chúng tôi đã chia sẻ cùng nhau.

Ngài không thể cạnh tranh với ông về học thức uyên bác?

Không, hoàn toàn không thể. Thực sự không thể. Những gì con người này viết thực sự tuyệt vời. Ông không có bằng tiến sĩ thần học. Ban đầu, ông là nhà Đức học và mỗi lần người ta muốn bổ nhiệm ông vào Ủy ban Thần học, ông nói: “Bởi vì tôi không phải là một nhà thần học, tôi không thể làm điều đó.” Và thêm:”Bạn biết đấy, ở Bâle, chúng tôi không có thư viện.”

Mối quan hệ của ngài với Balthazar hoàn toàn trí tuệ và tâm linh, hoặc cũng có tính cách cá nhân nữa?

Cũng mang tính cách cá nhân nữa chứ. Một ngày, ông mời tôi tới Rigi, trong ngôi nhà thuộc về một người giàu có được dành cho ông. Chúng tôi đã ở với nhau vài ngày trong vùng núi. Khi chúng tôi đi dự lễ, ông luôn mang theo một gói thư sẽ gửi. Ông đã viết các thư này lúc bình minh bằng nét chữ xinh xắn. Những từ ngữ như thể chảy ra từ ngòi bút. Về sách vở, cách làm cũng như thế, ông tự viết một mình. Sau đó, bà Capol, thư ký của ông, xem lại văn bản, sửa chữa những lỗi nhỏ và chuẩn bị bản sao để in.

Những ngày các ngài ở vùng núi với nhau diễn ra thế nào?

(cười.) Chúng tôi làm việc riêng bên cạnh nhau suốt ngày, chúng tôi ăn trưa và sau đó đi dạo. Dù sao, cũng hữu ích để trở thành người leo núi khi đi bộ ở đó.

Ngài cũng biết Adrienne von Speyr, bạn thiêng liêng của ông chứ? Bà là một bác sĩ và nhà thần bí, và lúc đầu theo Tin lành. Bà đọc những thị kiến của mình, chẳng hạn theo sách Khải huyền, cho Balthazar, để ông soạn lại và xuất bản.

Không, bà ấy đã qua đời. Vả lại, tôi cũng không còn giữ liên lạc với bà trong những năm diễn ra Công đồng. Điều này chỉ có thể xảy ra trong thời gian tôi ở Tübingen, và bà ấy đã qua đời.

Tác phẩm của bà không lôi cuốn ngài mấy?

Không, thực sự là không. Đây là một điểm khác biệt giữa chúng tôi. Rõ ràng, Balthazar cũng vậy, ông là một người có khuynh hướng thần bí.

Phải chăng Balthazar cũng chỉ trích ngài? Người ta gán cho ông nhận xét này: “Nếu Ratzinger không tiếp tục tiến triển, ông sẽ thiếu một chiều kích.” Dường như vấn đề là việc dùng thập giá giá hướng dẫn.

Thật sao? Ở đâu?

Dường như chính Johann Baptist Metz, đồng nghiệp cũ của ngài, đã nói với tôi.

Thật thú vị. Anh đã nói tới Metz?

Vâng.

Và điều đó tốt chứ?

Tôi thấy đáng chú ý là cuối đời ông đã được hỏi phải chăng quan niệm về “thần học chính trị” mà ông đã đặt ra không phải là một sai lầm, phải chăng tất cả điều này rốt cuộc không phải là trống rỗng. Dường như ông đã suy nghĩ một điều gì đó khác hơn so với việc giải thích người ta đưa ra. Rõ ràng, ông lấy làm tiếc khi ngài giải thích thần học của ông hầu như theo hướng thần học của Ernst Bloch.

Một chút thôi. Và ông đã tỏ ra sự ngây thơ nào đó. Vả lại, điều làm tôi ngạc nhiên là ông đã phát triển một nền thần học chính trị sáng tạo tuyệt vời, khi dường như thường không biết đến bài báo mà Erik Peterson đã công bố vào năm 1935, trong đó ông trở lại cuộc tranh luận của mình với Carl Schmitt, chỉ trích triệt để quan niệm về một nền thần học chính trị. Nhưng tôi muốn nói thêm rằng, Metz đã luôn là một nguồn cảm hứng tuyệt vời cho thần học và luôn có lối nhìn đúng đắn về các vấn đề chính yếu. Ông cũng luôn vững vàng trong đức tin của Giáo hội. Ngoài ra, tôi nhận thấy, mặc dù tất cả chúng tôi phản đối ông, ông vẫn mời tôi đến nói chuyện trong dịp sinh nhật lần thứ 70 của ông.

Chúng ta hãy trở lại với Balthazar và phê bình của ông ...

Hoàn toàn có thể. Ông là một người với tầm nhìn rộng lớn, và có khả năng phân biệt những gì vẫn còn là vô hình với cái khác. Với tôi, điều đó dường như hoàn toàn bình thường.
 

(Còn nữa)