Bất cứ ai chỉ cần bước ra khỏi máy bay ở một trong những thành phố lớn ở các quốc gia đang phát triển đều phải đối mặt với tình trạng ô nhiễm không khí sâu sắc và độc hại. Khí thải từ động cơ diesel và đốt rác đã làm nhiễm độc bầu không khí ở New Delhi, Jakarta, Accra, Kathmandu và nhiều thành phố khác. Điều đáng lo ngại nhất là bụi dạng hạt thường được tạo ra từ quá trình đốt cháy nhiên liệu phản ứng trong khí quyển. Những hạt vật chất này có kích thước rất nhỏ, còn nhỏ hơn nhiều một sợi tóc và chỉ có thể nhìn thấy dưới kính hiển vi. Khi các hạt này hình thành, gió có thể cuốn chúng đi và phát tán trên một phạm vi rộng lớn.Mỗi năm có gần 6 triệu người chết sớm vì tiếp xúc phải bụi lơ lửng. Hầu hết người trong số này tử vong do các bệnh về tim, phổi và đột quỵ mà tác nhân gây ra chính là do tiếp xúc với những vật chất dạng hạt này. Nhưng cũng chính vì vậy mà nhiều người đã không nhận ra ô nhiễm không khí chính là nguyên nhân cơ bản của các bệnh gây chết người trên. Cũng bởi vậyngười ta chỉ nhìn ô nhiễm không khí đơn thuần là vấn đề chất lượng cuộc sống, chứ không phải là điều đáng lo ngại cho sức khoẻ cộng đồng.
Tại phòng thí nghiệm của tôi, chúng tôi nghiên cứu cách thức ô nhiễm không khí ảnh hưởng đến sức khỏe cộng đồng. Gần đây chúng tôi đã phân tích tính hiệu quả của một số loại khẩu trang trong việc bảo vệ người tiêu dùng – trong đó có những loại đang được sử dụng rộng rãi ở các thành phố bị ô nhiễm nặng. Kết quả nghiên cứu của chúng tôi đã cho thấy không có loại khẩu trang nào có hiệu quả 100%, và đôi khi các loại khẩu trang bằng vải ít tiền mà phổ biến ở các quốc gia đang phát triển sử dụng có hiệu quả rất thấp trong việc bảo vệ người dùng. Những phát hiện này nhấn mạnh tính cấp thiết của việc phải giảm thiểu ô nhiễm không khí trong cộng đồng, và cung cấp những cách thức bảo vệ tốt hơn bằng cách dạy cho mọi người những cách để tránh phải tiếp xúc với ô nhiễm không khí.
Vải so với giấy
Ở các quốc gia đang phát triển đang có xu hướng hàng triệu người chuyển tới sống ở thành thị, nơi họ sẽ hàng ngày phải tiếp xúc với ô nhiễm không khí ở các mức nguy hiểm khác nhau. Theo tổ chức Y tế Thế giới, 98% các thành phố ở các quốc gia thu nhập thấp và thu nhập trung bình đã không thực hiện được hướng dẫn của tổ chức này về chất lượng không khí. Tỷ lệ này chỉ có 56% ở các quốc gia có thu nhập cao. Trong một ngày xấu trời ở New Dehli, mật độ bụi lơ lửng có thể đạt tới 350 micrograms trên 1 mét khối không khí, so với một ngày bị coi là bị ô nhiễm ở Houston, mật độ bụi lơ lửng cũng chỉ khoảng 20 micrograms trên 1 mét khối không khí.
Trong thí nghiệm của chúng tôi, chúng tôi đã so sánh sáu loại khẩu trang làm từ các loại vật liệu bao gồm vải, giấy và polypropylene (xem ảnh kèm theo). Để đo được mức độ bảo vệ người dùng của những khẩu trang này, chúng tôi đeo mỗi loại khẩu trang lên một mô hình giả đầu người được đặt trong một buồng kín. Sau đó chúng tôi xả đầy buồng với bụi lơ lửng rồi đo nồng độ bụi bên trong buồng và đi qua khẩu trang.
Sáu loại khẩu trang được sử dụng trong thí nghiệm của Richard E. Peltier và cộng sự
Chúng tôi đặc biệt tò mò về các loại khẩu trang bằng vải ít tiền được sử dụng rộng rãi ở các quốc gia đang phát triển. Đây chỉ đơn giản là những mảnh vải có tính co giãn, được đeo phủ qua miệng và mũi và giữ bởi các sợi vòng qua tai. Chúng có thể dễ dàng mua được với số tiền chưa tới 1 USD, và có thể giặt và tái sử dụng nhiều lần. Bởi vậy chúng thường được ưa chuộng ở những thành phố có thu nhập thấp.
Kết quả thí nghiệm của chúng tôi cho thấy những khẩu trang thông dụng nhất ở các nước đang phát triển lại có tính hiệu quả thấp nhất, chỉ có thể lọc bỏ được 15-57% lượng bụi trong luồng khí đi qua chúng. Điều này có nghĩa là trong một ngày bị ô nhiễm ở New Delhi, sẽ có khoảng 300 micrograms bụi lơ lửng trong 1 mét khối khí vẫn lọt qua khẩu trang đi vào phổi người đeo, gấp 10 lần nồng độ tiêu chuẩn của WHO.
Chúng tôi cũng kiểm tra khẩu trang N95, làm từ polyprolene. Trong điều kiện phòng thí nghiệm và mẫu thử nghiệm là các hạt muối có đường kính 300 nm, khẩu trang này có thể loại bỏ được 95% tổng số hạt. Đây là tiêu chuẩn được sử dụng để bảo vệ công nhân phải tiếp xúc ngắn hạn với môi trường có nguy cơ ô nhiễm cao như khai thác mỏ, cơ khí, hay các ngành nghề độc hại khác.
Cũng có những loại khẩu trang khác, bao gồm các loại khẩu trang có nếp gấp làm bằng vải và cellulose, cũng hoạt động hiệu quả như mặt nạ N95. Tuy nhiên, không có loại khẩu trang nào trong số những loại mà chúng tôi đã kiểm tra, bao gồm cả N95, có hiệu quả đặc biệt trong việc lọc hỗn hợp không khí và chất thải diesel, thứ mà cư dân thành phố có thể gặp phải trên một con đường bận rộn ở bất kỳ đâu trên thế giới.
Mặc dù thí nghiệm của chúng tôi tập trung vào bụi lơ lửng, cũng cần phải lưu ý rằng ô nhiễm không khí bao gồm một hỗn hợp rất nhiều hoá chất, nhiều nguồn khác nhau, và các hạt vật chất siêu nhỏ với nhiều kích thước khác nhau và có thể thay đổi kích thước theo thời gian. Nhìn chung, tất cả các loại khẩu trang mà chúng tôi đã kiểm tra đều lọc tương đối tốt các hạt vật chất có kích thước lớn nhất. Loại ít tiền nhất chỉ có thể lọc được bụi mịn ở mức độ rất khiêm tốn, và không có loại khẩu trang nào có thể bảo vệ được người dùng 100%.
Hơn thế nữa, mỗi người sẽ có hình dạng và kích thước gương mặt khác nhau, nên khẩu trang có thể đeo vừa khít với người này nhưng không khít với người khác. Trong các điều kiện được kiểm soát ở nơi làm việc thì không khó để bảo đảm sử dụng khẩu trang đúng cách, nhưng cư dân bình thường thì có thể sẽ không biết cách điều chỉnh khẩu trang sao cho vừa khít với mặt mình. [Và điều này cũng ảnh hưởng tới tác dụng bảo vệ của khẩu trang – ND]
Sự cần thiết phải có những lựa chọn tốt hơn
Trên thực tế thì bụi lơ lửng ở những thành phố bị ô nhiễm nặng có kích thước nhỏ hơn các hạt 300 nm mà chúng tôi sử dụng trong phòng thí nghiệm của chúng tôi, đặc biệt là ở những nơi gần nguồn đốt như xe hơi, xe tải hay các đám cháy. Kích thước hạt càng nhỏ thì sẽ càng khó lọc bỏ. Ngay cả N95 cũng không phải được thiết kế để dùng đối phó với các nguồn ô nhiễm không khí đô thị truyền thống. Điều đó có nghĩa là ngay cả khi người dân ở những quốc gia đang phát triển mà có đủ tiền mua N95 – số người có khả năng này không nhiều – thì một lượng đáng kể các hạt bụi độc hại vẫn có thể đi vào được phổi của họ.
Một số nhà sáng chế đã thiết kế những khẩu trang vải tốt hơn giống với N95 dành cho người dân bình thường. Những thiết kế mới này đạt được tiêu chuẩn của N95, nhưng vẫn còn chưa rõ nó sẽ hoạt động hiệu quả đến đâu cho một người lái taxi ở Karrachi hay một người đứng trông cửa hàng ở Sài Gòn. Đa số người dân ở các nước đang phát triển lại không thể mua được loại khẩu trang này, bởi vậy mà rất có thể hầu hết người dân ở các thành phố bị ô nhiễm vẫn sẽ sử dụng những khẩu trang vải ít tiền, mà giờ đây chúng ta đã biết là nó sẽ không bảo vệ được chúng ta nhiều như mong đợi.
Vậy có thể thiết kế được một loại khẩu trang vừa tiền cho đa số mọi người mà vẫn có hiệu quả tốt? Có thể chứ. Nhưng cho đến khi điều này xảy ra, chúng ta không thể cho phép người dùng khẩu trang tưởng rằng họ hoàn toàn được bảo vệ từ không khí ô nhiễm. Có những loại khẩu trang có hiệu quả bảo vệ nhất định, vậy vẫn còn tốt hơn là không có gì. Nhưng mỗi người nên tự điều chỉnh việc phải tiếp xúc với không khí ô nhiễm theo những cách khác như chọn nơi để sống, hay có nên giữ thói quen hút thuốc, có nên chấp nhận đi trên những con đường đang bị tắc nghẽn giao thông, và dài hạn hơn là chúng ta cần phải làm việc để giảm mức độ ô nhiễm ngay ở nguồn gây ra ô nhiễm.
Biên dịch: Phạm Thanh Vân
http://theconversation.com
